Di tích lịch sử lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiên thuộc tiểu khu 12, thị trấn Mộc Châu, huyện Mộc Châu, là điểm tập kết của bộ đội Tây Tiến từ miền xuôi lên rồi tỏa đi các mặt trận Tây Bắc, biên giới Việt – Lào. Đơn vị Tây Tiến đầu tiên là Đại đội Vệ quốc đoàn do các đồng chí Anh Đệ, Tuấn Sơn, Lam Ngọc chỉ huy đưa quân từ Hà Nội lên Mộc Châu.
Di tích Lịch sử lưu niệm Trung đoàn Tây Tiến.
Ngày 12/10/1945, sau khi nhận được chỉ thị của Trung ương Đảng, Tiểu đoàn 52 Tây Tiến chuyển hướng sang Lào thực hiện nghĩa vụ quốc tế. Ngày 22/10/1945, Tiểu đoàn 52 Tây Tiến giải phóng Sầm Nưa và đánh đuổi địch chạy về Xiêng Khoảng, đại đội của đồng chí Trần Duy Phiên được lệnh tiến lên tỉnh lỵ Sơn La vào hạ tuần tháng 10/1945. Trước diễn biến và âm mưu mới của thực dân Pháp ở Tây Bắc, Bộ Chỉ huy quân đội quốc gia quyết định thành lập Mặt trận miền Tây (Tây Tiến).
Trung đoàn Tây Tiến được thành lập năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với quân đội Lào bảo vệ vùng biên giới Tổ quốc. Chiến sĩ của đoàn quân Tây Tiến phần đông là những thanh niên, học sinh, trí thức trẻ ở Hà Nội, khi đất nước còn giặc xâm lăng, họ đã xung phong tự nguyện ghi tên, cầm súng ra chiến trường. Địa bàn hoạt động của đoàn quân Tây Tiến khá rộng, chủ yếu là các tỉnh vùng cao Tây Bắc như: Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu, Thanh Hóa... Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, đoàn quân Tây Tiến đã vượt mọi khó khăn về địa hình để lập nên những chiến công vang dội.
Từ tháng 10 đến tháng 12/1947, thực dân Pháp huy động 12.000 quân với nhiều máy bay, xe tăng, pháo lớn... tiến công Việt Bắc. Trung đoàn 52 Tây Tiến phối hợp với lực lượng vũ trang địa phương đẩy mạnh hoạt động chiến đấu giữ chân địch không cho chúng tập trung quân tiến công lên Việt Bắc.
Tháng 6/1949, Trung đoàn 52 Tây Tiến đổi tên thành Trung đoàn 12 thuộc Liên khu 3. Kế thừa truyền thống Trung đoàn 52 Tây Tiến, Trung đoàn 12 trước đây, cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 52 đã sát cánh chiến đấu cùng các Trung đoàn đoàn 48, 64 và các đơn vị bạn trong ngôi nhà “Đoàn Đồng Bằng” tiếp tục lập nên những kỳ tích mới.
Để ghi nhớ công lao to lớn của các chiến sĩ Trung đoàn Tây Tiến, Ban liên lạc các cựu chiến binh Trung đoàn 52 Tây Tiến phối hợp với Đảng bộ, chính quyền huyện Mộc Châu xây dựng Khu lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiến. Di tích lịch sử lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiến được xây dựng có tổng diện tích 5.000 m2 , bao gồm các hạng mục như: Khu nhà truyền thống, bức phù điêu, đài tưởng niệm, bia ghi danh chiến sĩ Tây Tiến, khu hoài niệm, đài vọng tưởng.
The monument is designed in the shape of a cluster of bayonets, symbolizing the will and fighting spirit of the Tay Tien army.
Veterans offer incense at the memorial.
The memorial area at the Tay Tien Regiment Memorial Historical Site.
The memorial plaque quotes a letter from General Võ Nguyên Giáo to the soldiers of the Tây Tiến (Western Advance) army.
The observation tower is designed with a transparent glass enclosure, symbolizing the ethereal beauty of the misty landscapes of Northwest Vietnam.
The traditional house preserves photographs, mementos, and artworks created by soldiers during their arduous battles.
Tourists visit traditional houses.
The talented corner of Tay Tien.
Mementos from the "Westward March" era.
With its immense historical and cultural value, on October 25, 2017, the Ministry of Culture, Sports and Tourism issued Decision No. 4012 recognizing the 52nd Tay Tien Regiment Memorial Site as a National Monument. This site has become a significant location for educating young generations about revolutionary traditions, attracting over 30,000 visitors annually.
Huy Thanh